Bế mạc “Liên hoan Kịch nói toàn quốc 2021” Mới mẻ về nội dung và hình thức

PGS.TS Tạ Quang Đông, Thứ trưởng Bộ VHTT&DL phát biểu Bế mạc liên hoan

 
Tham dự lễ Bế mạc có: PGS, TS. Tạ Quang Đông – Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, NSND Trịnh Thúy Mùi - Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Sân khấu VN, thành viên Ban Chỉ đạo Liên hoan; Ông Trần Hướng Dương - Phó Cục trưởng Cục NTBD, Trưởng Ban Tổ chức Liên hoan; Bà Phạm Thị Thu Trang – Phó Giám đốc Sở VH&TT Tp Hải Phòng, Đồng Trưởng Ban Tổ chức Liên hoan… Tới dự lễ Bế mạc còn có các nghệ sỹ lão thành; đại diện lãnh đạo Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy Ban nhân dân, Mặt trận tổ quốc và các Sở, Ban, ngành thành phố Hải Phòng…

NSND Trần Minh Ngọc, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật phát biểu đánh giá chất lượng, chuyên môn liên hoan.
 

Phát biểu tại Lễ Bế mạc, Thứ Trưởng Tạ Quang Đông chia sẻ: Thêm một lần nữa, chúng ta thấy được sức sáng tạo, luôn bám sát những vấn đề của cuộc sống đương đại đúng như thế mạnh của loại hình Kịch nói, tạo nên liều vắc - xin tinh thần trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay.

Ông Trần Hướng Dương - Phó Cục trưởng Cục NTBD, Trưởng Ban Tổ chức
Liên hoan lên trao giấy chứng nhận cho Hội đồng Nghệ thuật

Tôi rất mừng khi ở Liên hoan lần này có nhiều vở diễn đạt chất lượng cả về nghệ thuật và hấp dẫn công chúng, đặc biệt có nhiều vở sáng tạo, mới mẻ đến từ tác giả, đạo diễn, nghệ sỹ, diễn viên và thiết kế mỹ thuật, âm nhạc đã được quan tâm, đầu tư có chất lượng cao, tôi nhất trí với đánh giá của Hội đồng Nghệ thuật đã nêu ra tại Liên hoan lần này.

NSƯT Lê Chức trao Giải tác giải, đạo diễn, nhạc sĩ, họa sĩ xuất sắc nhất.

Với sự tham gia của 14 đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp, 20 vở diễn được trưng trổ trên thành phố Cảng Hải phòng đầy sôi động và mến khách, Liên hoan Kịch nói toàn quốc - 2021 đã khép lại trong niềm hân hoan xen lẫn những giọt nước mắt hạnh phúc của các nghệ sĩ và người làm nghề. Liên hoan với nhiều thể loại, đề tài, từ lịch sử đến hiện đại, từ thời chiến đến thời bình, từ nông thôn đến thành thị đã được các nghệ sĩ dự thi đã thỏa sức sáng tạo, mang đến cho khán giả nhiều cung bậc cảm xúc, truyền đi những thông điệp đậm tính nhân văn.
Liên hoan năm này diễn ra trong bối cảnh đại dịch Covid-19 vẫn còn nhiều tiềm ẩn, nguy cơ dịch bùng phát, do đó Ban Tổ chức yêu cầu đoàn tham dự liên hoan thực hiện nghiêm túc các quy định về phòng chống dịch Covid của Chính phủ và Thành phố Hải Phòng. Và  hiện nghiêm chỉnh các biện pháp phòng chống dịch theo tinh thần 5K như đại biểu và khách khi vào xem phải đeo khẩu trang, khai báo y tế, khử khuẩn, Nhà hát chỉ đón tối đa 50% lượng khách vào xem, khán giả ngồi cách ghế…

\
PGS.TS Tạ Quang Đông, Thứ trưởng Bộ VHTT&DL trao Huy chương Vàng cho các vở diễn

Trong thời gian tổ chức Liên hoan, qua những hình tượng trên sân khấu, chúng ta cảm nhận sâu sắc lòng yêu nghề từ các diễn viên. Họ đã biết gạt những vấn đề mưu sinh hàng ngày để đến với liên hoan bằng tất cả sự đam mê. 
Những nghệ sĩ của Kịch nói trong liên hoan lần này, phần lớn vừa có năng khiếu bẩm sinh, lại được học hành bài bản, có tình yêu nghề nghiệp nồng cháy, được rèn luyện qua thực tiễn nên những sáng tạo của họ luôn chân thực. Nhìn chung các đơn vị với sự thể hiện nghiêm túc của các diễn viên dự liên hoan dù có những thành công khác nhau, nhưng tất cả đều được các thể hiện nghiêm túc, sáng rõ về chủ đề tư tưởng, hấp dẫn về hình thức, đậm tính nhân văn, thời sự, hữu ích cho xã hội. 

NSND Trịnh Thúy Mùi  trao Huy chương Bạc cho các vở diễn

 Đánh giá tổng kết Liên hoan, NSND Trần Minh Ngọc Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật, chia sẻ:
Một Hội đồng nghệ thuật có uy tín đã được thành lập, chịu trách nhiệm thẩm định chất lượng nghệ thuật của Liên hoan. Việc tổ chức trình diễn đã được các đơn vị đầu tư thỏa đáng vào các khâu chính như: Kịch bản, đạo diễn, diễn viên và các bộ phật kỹ thuật vv… Do vậy người làm sân khấu có được những điều kiện tốt nhất để bộc lộ tài năng sáng tạo, người xem được thưởng thức một cách đồng bộ cái đẹp cái hay, cái hấp dẫn của vở diễn. Người xem còn bắt gặp những hình tượng nhân vật của quá khứ lịch sử, những sự kiện và con người đương thời với nhiều tính cách dữ dội, mãnh liệt, được trải nghiệm những khoảnh khắc thăng hoa của diễn xuất. Có thể nói tới sự hiện diện của người diễn viên trong nghệ thuật biểu diễn.

Phó GĐ Sở Văn hóa, Thể thao Hải Phòng Phạm Thị Thu Trang trao Huy chương Đồng cho các vở diễn
 

Với cái nhìn tổng quan về tổng thể liên hoan sân khấu Kịch nói toàn quốc có thể thấy được sân khấu đang có nhiều thay đổi, đang có nhiều cái mới về nội dung và hình thức. Đề tài được phản ánh trong Liên hoan rất phong phú, mới và có giá trị dự báo. Khán giả của Liên hoan đã được xem “Đường chân trời” của Kịch Hải Phòng nói về người phụ nữ trong xã hội hôm nay, xã hội hiện đại với những trăn trở kiếm tìm hạnh phúc. Cũng nói về chiến tranh nhưng “Thiên định” của Hải Dương phản ánh sự sám hối của người lính đối phương trước sự tàn bạo đến phi lý của người Mỹ đối với người dân Việt Nam. “Hố đen” của Nhà hát kịch Quân đội đề cập đến xã hội thời hậu chiến con người dễ bị lôi cuốn, bị hút vào những lối sống tiêu cực giống như vũ trụ bị hút vào hố đen. “Thiên mệnh” (Nhà hát kịch Việt Nam) là một vở diễn tốt cả về hình thức và nội dung là một lý giải mới về nhân vật lịch sử Trần Thủ Độ với những người em của mình sẵn sàng làm tất cả cho cho cơ nghiệp nhà Trần. Vở “Điều còn lại” của Nhà hát Kịch Việt Nam cũng là vở về đề tài chiến tranh nhưng với nhiều tình huống cho phép khám phá đời sống nội tâm của nhân vật. Một vở kịch đạt tới sự thanh lọc về cảm xúc bi kịch. Với 2 vở “Ngược chiều gió” và “Cái ao làng” Nhà hát Tuổi trẻ đã mang đến Liên hoan sự trẻ trung trong cách nhìn cuộc sống hiện đại, phản ứng của “Ngược chiều gió” không chấp nhận lối sống giả dối thì “Cái ao làng” lại đặt gia vấn đề lấp hay không lấp cái ao mà dưới lòng ao chứa nhiều rác rưởi.  
Nhà hát Kịch Hà Nội đến với Liên hoan bằng tiếng nói ẩn dụ với thủ pháp giả định “Làng song sinh” có chủ đề rất triết lý. Trong con người ta đều có kẻ giấu mặt sống song đôi với chúng ta. Tính bi hài trong vở kịch không chỉ mang lại giải trí cho người xem mà còn buộc họ phải suy nghĩ đến những lẫn lộn của ta giữa giả và thực, tốt và xấu, thiện và ác vv… Về mảng đề tài mang tính thời sự chống tham nhũng, tiêu cực có “Vầng sáng” của Nhà hát ca múa Kịch Lam Sơn. “Trái tim thành phố” của Nhà hát CAND. Hai vở này có thể nói đến việc sân khấu lên tiếng chống lại cái ác, cái xấu của một bộ phận người đương thời.
Mảng kịch lịch sử có một số tìm tòi thú vị như “Làm vua” (Sân khấu Lệ Ngọc) được thể hiện rất gần với phong cách kịch cổ điển châu Âu qua độc thoại của nhân vật Vua và Hoàng hậu.
Văn học cũng được sân khấu hóa thành công trong “Chí Phéo – Thị Nở” nhân vật điển hình của nhà văn Nam Cao có cuộc sống thực, trở thành hình tượng nghệ thuật sân khấu. Phải nói tới “Hoạn thư ghen” một tác phẩm kịch thơ được sáng tác từ truyện Kiều của Nguyễn Du
Với mảng đề tài “nóng” chống tham nhũng tiêu cực, sân khấu Kịch nói đã thẳng thắn nói lên những khó khăn của người được giao thực thi nhiệm vụ như cán bộ thanh tra, công an hình sự v.v… những tình huống được nêu lên chuyển tải được thông điệp về cuộc đấu tranh muôn vàn khó khăn vì nó liên quan đến quan hệ vợ chồng, bạn bè, ân oán v.v… “ Tình bạn và công lý” của sân khấu Phú Thọ là một vở diễn như vậy . Nếu nhà viết kịch được coi là tác giả kịch bản văn học thì người đạo diễn được coi là tác giả vở diễn, anh ta là ngườu lý giải kịch bản, bằng tài năng sáng tạo của mình người đạo diễn dùng nhiều phương tiện kỹ thuật và nghệ thuật của mình làm thăng hoa kịch bản văn học, bằng sáng tạo của mình người đạo diện nâng các nhân vật lên thành hình tượng sân khấu. Trong liên hoan Kịch nói toàn quốc lần này , bên cạnh những thành công về đạo diễn như Lê Quý Dương trong “ làm vua”, NSND Lê Hùng trong “Con đò của mẹ”, “ Thiên Định” NSƯT Đỗ Kỷ đạo diễn vở “Thiên Mệnh” … còn có một số tác phẩm được các đạo diễn trẻ thể hiện rất thành công như  NSƯT Kiều Minh Hiếu trong vở “ Điều còn lại” NSND Trung Hiếu trong vở “Làng song sinh” có tìm tòi và xử lý khá hấp dẫn ….
Từ góc nhìn đạo diễn đã thấy sự kế thừa những tinh hoa của thế hệ tiền bối, thế hệ đi trước. Những cái mới thường xuất hiện từ các đạo diễn trẻ, tác giả trẻ được đào tạo bài bản từ ngôi trường nghệ thuật. Một trong những yếu tố làm lên thành công về mặt nghệ thuật trình diễn trong liên hoan lần này, là nghệ thuật đạo diễn. Hội đồng nhận thấy có hai dòng chủ lưu của công tác đạo diễn là: Đạo diễn theo phong cách tạo hình, hoành tráng với khuynh hướng đập vào thị giác (cách dàn dựng của đạo diễn sân khấu như NSND Lê Hùng, NSND Trung Hiếu, Lê Quý Dương, NSND Trần Ngọc Giàu … và một dòng khác theo phong cách tả thực tâm lý, chú trọng khắc họa nội tâm như NSƯT Đỗ Kỷ, NSƯT Minh Hiếu, NSƯT Sỹ Tiến v.v .. Âm nhạc là một thành phần không thể thiếu trong tác phẩm trình diễn kịch nói – âm nhạc xuất hiện khi tiếng nói không lên tiếng được, không tả nổi được – trên sân khấu có nhiều khoảnh khắc phải cần đến âm nhạc. Các đoàn nghệ thuật đều đánh giá vai trò của âm nhạc, không thể thiếu trong vở diễn. Cần thiết có cả nhạc không lời (khí nhạc) lẫn thanh nhạc (ca khúc).
Trong liên hoan, nhiều đoàn, nhà hát đã đầu tư xứng đáng cho âm nhạc sân khấu. Nhiều vở diễn coi việc có nhạc, cần nhạc như hơi thở, giúp cho vở có cảm xúc, đồng hành cùng nhân vật trong các sự kiện.
Một khía cạnh khác của âm nhạc là sử dụng nhạc dân gian một cách khéo léo, tạo được không gian đặc trưng vùng miền, khắc họa được tính cách nhân vật vai diễn (dân ca Bắc bộ, Ca Huế, ca Trù, Bài Chòi, Hát Bội … ).
Việc sử dụng các nhạc khí rất có hiệu quả, tuy nhiên từ góc nhìn hiện nay vẫn thấy đôi điều cần nói lên trong xử lý âm nhạc sân khấu: Đó là việc sử dụng nhạc nước ngoài không phù hợp với nội dung vở diễn, vi phạm bản quyền, dùng nhạc như một thứ ngôn ngữ diễn tả không thống nhất, không có chủ đề rõ nét, chẳng hạn như dùng nhạc phim dùng cho sân khấu, hoàn toàn không phù hợp với chủ đề, ý tưởng của nhân vật. Việc sử dụng nhạc chưa đúng với bối cảnh lịch sử của vở diễn ví dụ đàn đáy, xuất hiện từ thế kỷ 18 lại được sử dụng vào thời kỳ nhà Đinh trước đó. 
Là nghệ thuật không gian và thời gian, sân khấu trình diễn cần có một không gian hợp lý để người diễn viên tiếp cận với công chúng khán giả và cũng để khán giả hiểu được  câu chuyện kịch diễn ra ở đâu.
Các vở diễn kịch nói trong liên hoàn lần này được thể hiện rất đẹp, hợp lý và mới về chất liệu, về ánh sáng, về hình khối hội họa, tạo hình. Không gian trong vở  “ Đường chân trời” của sân khấu Hải Phòng là một thành công của họa sỹ NSƯT Đỗ Doãn Bằng. Cũng cùng phong cách ấy, họa sỹ Đặng Minh Tuấn đã tạo được một không có ích cho việc biểu diễn , tuy nhiên vẫn còn vài sơ xuất trong thực thi cụ thể và diễn xuất.
Về xử lý có tính thử nghiệm xin được nói tới “không gian trống” hay “rỗng” của họa sỹ Hoàng Duy Đông trong vở “Lau Trắng” . Cái trống rỗng đã được lấp đầy bằng cách xử lý của đạo diễn NSƯT Lê Thúy Nga. 
Cuối cùng là vấn đề nghệ thuật diễn xuất của người diễn viên trong liên hoan toàn quốc lần này.
Rất mừng chúng ta đã có một đội ngũ diễn viên trẻ, giàu nhiệt huyết, trong sáng tạo các hình tượng nhân vật mà hội đồng rất quan tâm nhận xét, thẩm định và đánh giá các diễn viên trong các vai thứ, vai phụ, tuy nhỏ nhưng nối được liền mạch những nhận thức, những cảm xúc mà vở diễn tạo được với khán giả như NSƯT Bích Ngọc trong vi Sương, Quỳnh Châu trong hình tượng Dương Văn Nga (lúc trẻ), Huy Hoàng trong vai Thái Giám (Sân khấu Lệ Ngọc), Đoàn Xuân Bích trong nhân vật Tào (Nhà hát Quân đội), Khuất Quỳnh Hoa trong Trần Thị Dung (Nhà hát kịch Việt Nam) và bà Dung trong vai Được (Nhà hát kịch Việt Nam) Thiện Tùng trong vai Quả (Nhà hát kịch Hà Nội), Chí Nhân trong vai Henriviê (Nhà hát kịch Hà Nội) Ngọc Dương trong Trạo, Trần Văn Tuấn trong vai Ngọc (Kịch CAND).
Đặc biệt liên hoan lần này đã xây dựng được hình tượng nhân vật phụ nữ trên sân khấu. Đó là Ngọc – trong “Đường chân trời” kịch Hải Phòng, Dương Vân Nga (Sân khấu thử nghiệm - Hội NSSK Việt Nam), Thị Nở (Sân khấu Lệ Ngọc), Mẹ Muộn (NSƯT Bùi Phương Nga), Thắm (Đào Mai Thanh – CAND).
Liên hoan đã kết thúc để lại trong lòng khán giả một dư âm lạc quan, tin tưởng vào hoạt động của giới sân khấu một cách tích cực hiệu quả trong thời gian và không gian chúng ta vừa kỷ niệm 100 năm sân khấu kịch Việt Nam. Thành công của Liên hoan Kịch nói toàn quốc năm 2021 cho thấy lòng yêu sân khấu của những người làm Sân khấu vẫn còn cháy bỏng, NSSK vẫn yêu thánh đường của mình đó là sàn diễn.

                                                                                                    Bài Trần Tuấn Ảnh Lê Thủy